Jezus en de vampieren (Jesus and the vampires)

Ja, zo'n titel laat je even nadenken hé? Laat ik je geruststellen, dit boek gaat niet over 'Jesus the vampire slayer', of 'Jesus the daywalker'. Maar het is een makkelijke grap, als je kijkt naar de schrijfster. Anne Rice is toch vooral bekend vanwege haar vampierenromans. Interview with a vampire is zelfs verfilmd met onder andere Tom Cruise. Nu ben ik geen liefhebber van horror, dus ik had nooit gedacht dat ik ooit een boek van Rice zou lezen. Maar al in 2005 las ik ergens dat ze een boek zou gaan schrijven over Jezus. En dat boek heb ik onlangs dus gelezen.
Nog interessanter dan het boek is eigenlijk de ontstaansgeschiedenis ervan. Anne Rice heeft die uitgebreid beschreven achterin het boek. Christ the Lord out of Egypt blijkt het resultaat van een lange geestelijke ontwikkeling. Rice was opgegroeid in de katholieke kerk, maar had op gegeven moment het geloof vaarwel gezegd. Ze was getrouwd met een uitgesproken atheist. En schreef de bovengenoemde vampierenthrillers (en onder pseudoniem nog minder verkwikkelijke boeken). Maar er waren twee dingen gaande: ten eerste zijn de verhalen over vampieren gestoeld op religieuze concepten, vooral uit de katholieke kerk (hee, het is geen wonder dat gewijd water en kruizen helpen tegen de bloedzuigers). Eigenlijk gaat het over het verkrijgen van eeuwig leven, maar daardoor gedoemd te zijn tot een eindeloze nachtmerrie. Ten tweede houdt mevrouw Rice erg van het doen van historisch onderzoek voor haar verhalen. Ze probeert altijd zo realistisch mogelijk te zijn. Tijdens het onderzoek van een van haar boeken over de geschiedenis van de Joden kwam ze onder de indruk van de tegenslagen die dat volk geleden heeft: verbanningen onder de babyloniërs, griekse bezetting, uiteengeslagen onder de romeinen, kruistochten en holocaust. Het voortdurende bestaan van het Joodse volk was voor haar het bewijs dat God moest bestaan. Ze sloot zich opnieuw aan bij de katholieke kerk, maar zonder in Jezus te geloven. Maar voor haar volgende boek wilde ze schrijven over Jezus. Ze begon aan haar studie in de verwachting dat de wetenschap duidelijk zou aantonen dat Jezus niet had bestaan, of in elk geval maar een gewone rabbi uit galilea was. Wat ze ontdekte was anders. Na de dood van haar man (die haar bemoedigde in haar studie) wijdde ze zich grondig aan de literatuur. Ze concludeerde dat de evangeliën geschreven moesten zijn voor de val van Jeruzalem en dat hun verslag over het leven van Jezus betrouwbaar moest zijn. En ze besloot een boek te schrijven, niet over een alleen maar menselijke Jezus, maar over de Jezus van het evangelie: God en mens in één persoon. Ze gaf bovendien aan niet meer terug te keren tot haar vampierenseries. (Niet dat het onvoorstelbaar zou zijn voor een christen. Zoals ik zei: de vampieren mythologie heeft christelijke connecties). Het is altijd iets bijzonders als een bekende persoonlijkheid, een schrijver, musicus of wetenschapper, zich tot God keert. Ik heb als christen bijna een minderwaardigheidsgevoel, waardoor ik nauwelijks geloof dat iemand anders tot geloof zou kunnen komen. Maar als God bestaat, wat ik geloof, dan is dat natuurlijk de gewoonste zaak van de wereld. En waarom zou een bekend iemand niet tot dezelfde ontdekking komen als al die mensen die bij mij in de kerk gedoopt worden? Dezelfde ontdekking als ikzelf gedaan heb? Het gebeurde bij C.S. Lewis, bij Johnny Cash, bij Cliff Richard, bij progressive rocker Neil Morse en nu dus bij Anne Rice. (Wanneer komt Stephen King?). Dit is dus een bemoediging. Bovendien is het altijd mooi dat deze mensen niet de bagage van de hele christelijke subcultuur meenemen als ze over hun nieuwe ontdekking schrijven. Ze spreken niet in 'christianese', ze gebruiken niet de 'tale kanaäns', de cliché's en bekrompenheden van het 'christelijke genre'. Ik geniet daarvan.
Ik weet niet goed hoe de typische Anne Rice-fans dit boek hebben opgepikt, maar ik heb ervan genoten. Het is natuurlijk niet niks een boek te schrijven uit het gezichtspunt van Jezus zelf. Maar waarom niet? De bijbel zegt dat hij volledig mens is geworden. Dat hij zich heeft 'ontledigd'. Dit verhaal gaat over een jaar uit het leven van Jezus, van zijn zevende tot zijn achtste, en beschrijft hoe zijn familie en hij terugkeren uit Alexandrië in Egypte naar Nazareth. Onderweg raken ze betrokken bij opstanden in Jeruzalem en worden ze bedreigd door de romeinse soldaten. Maar dat is niet de spil van het verhaal. De belangrijkste verhaallijn is het mysterie van Jezus' geboorte. Zijn ouders hebben hem niet verteld wat er in Bethlehem gebeurt is. Maar de jonge Jezus vangt flarden op over engelen, herders en Perzische astrologen. En iets over een gruwelijke daad van Herodes. Tegelijk worstelt Jezus met zijn bijzondere gaven. Een van zijn buurjongens valt dood neer, maar wordt door hem genezen. Hij vraagt om sneeuw, en het sneeuwt. Kan hij zijn gave zomaar blijven gebruiken? Alles komt samen in Jeruzalem, waar Jezus in de tempel het advies zoekt van de rabbi's.
Het boek toont mooi hoe Jezus opgroeit. In het begin is hij nog een jongetje, dat in tranen uitbarst en achter de rokken van zijn moeder schuilt. Aan het eind komt hij tot een acceptatie van zijn bestemming en is hij zijn jeugdige onwetendheid kwijt. Deze verandering komt ook tot uiting in de schrijfstijl. Door het hele boek is die simpel, eenvoudig, met korte zinnen en aanduidingen en eenvoudige beschrijvingen, maar complexer aan het einde. Rice heeft duidelijk een kind van zeven aan het woord willen laten. Het maakt het boek helaas iets minder meeslepend dan het het had kunnen zijn, maar gelukkig werkt de kwaliteit op andere terreinen voldoende als compensatie.
Zo schetst Rice een heel compleet beeld van de wereld van de eerste eeuw en van het Joodse leven. Jezus groeit niet alleen op bij Jozef en Maria, maar in een hele familiegroep, met de broers van zijn ouders en hun kinderen (die er ook bij waren in de stal, zeven jaar eerder). De leden van de familie werden allemaal heel levend beschreven. Ik vond vooral Cleopas sympathiek: Godvrezend, maar soms ook cynisch. Jezus komt in Alexandrië bij de filosoof Philo en volgt les in de synagoge. De verschillende reinigingsrituelen worden mooi beschreven, net als de liefde van de hoofdpersonen voor de Tenach, de hebreeuwse bijbel. Het helpt om een levendiger beeld te vormen van de tijd waarin Jezus leefde. Het is als het ware een vervolg op de film The Nativity Story, die ook een realistisch beeld gaf van het leven in die tijd.
Maar ook in theologisch opzicht was dit boek voor mij meeslepend. Ik vond het niet zo storend dat Rice momenten uit apogriefe geschriften gebruikte voor het beschrijven van Jezus' vroege wonderen. Hoewel ik niet geloof dat die verhalen betrouwbaar zijn, weten we niks over deze periode. En toch heeft Jezus in één van deze jaren ontdekt dat hij de Zoon van God was (want op zijn twaalfde zegt hij tegen zijn ouders: "Wist u niet dat ik in het huis van mijn Vader moest zijn?"). We hebben als christenen soms een te verheven beeld van Jezus. Hij was namelijk in de stal van Bethlehem volkomen baby. Het is moeilijk voor te stellen, maar God heeft het hele bestaan als mens meegemaakt. Van begin tot einde. Ik vond het ook mooi hoe Rice al een vooruitwijzing toevoegt naar de verzoeking in de woestijn, als Jezus in een droom een engelachtig figuur ziet, die hem voorhoudt dat zijn werk zinloos zal zijn. Mooi om de duivel nu eens niet als rood monster met bokkenpootjes tegen te komen, maar als lucifer, die hij werkelijk was. Maar met die valse schoonheid van trots en hoogmoed en eigenzucht die hem eigenlijk lelijk maakt. En ik genoot van het moment als Jezus zich daadwerkelijk toewijdt aan zijn Vader en uitspreekt dat hij alleen wil doen wat de Vader wil dat Hij doet. Mooi. En een paralel met wat God van ons vraagt: ons afhankelijk van hem op te stellen.
Volgens Anne Rice (die al in de zestig is) is dit het eerste deel van een trilogie. Ik ben benieuwd naar het volgende deel! En naar de film, waar al aan gewerkt wordt.

[The title made you think, didn't it? Let me reassure you, this book is not about 'Jesus the vampire slayer', or 'Jesus the daywalker'. But it's a cheap shot to make, considering who's the author. Anne Rice is chiefly known for her vampire novels. Interview with a vampire is even filmed with among others Tom Cruise. As I don't like horror novels, I would never have thought I'd read a book by Rice. But in 2005 I read somewhere she was working on a novel about Jesus. That's the book I read somewhere in the past few days.
I think the history behind the book is even more interesting than the novel itself. Anne Rice describes the background in the back of the novel. Christ the Lord out of Egypt turns out to be the result of a long spiritual development. Rice was raised in the catholic church, but had put her faith aside. Married to an atheist, she wrote the vampire thrillers mentioned above (and under a pseudonym even books with a more unsavoury subjectmatter). But there were two things working on. Firstly stories about vampires are based on religious concepts, often from the catholic church (it's not an accident holy water and crucifixes are used by vampire hunters). I think they're about living forever, but by that desire being doomed to a lifeless existence. Sencondly miss Rice loves doing research for her stories. She always tries to be as realistic as possible. Doing the research for a novel about the history of the Jews she got impressed by the adversity this people had to suffer: banishment among the babylonians, greek occupation, dispersal in the roman empire, crusades and the holocaust. She concluded that the continuing existence of the Jewish people was proof of Gods existence and rejoined the catholic church, but without believing in Jesus. For her next novel she wanted to write about him. She began her studies expecting Jesus was not historically real, or he was no more than a regular galilean rabbi. But she discovered something different. After her husband's death (he had encouraged her to go on) she threw herself on the literature. She concluded the gospels must have been written before the fall of Jerusalem and their description of the life of Jesus must have been accurate. She then decided to write a book, not only about a human Jesus, but about the Jesus of the gospel: God and man in one person. And she said she wouldn't return to her vampire series. (Not that it would be bad if she did. As I said: the vampire mythos has christian connections). It's always special when a celebrity, an author, musician or scientist turns to God. I think I have an inferioritycomplex as a christian, which makes me doubt anyone else coming to belief in God. But if God exists, as I believe he does, then it would be the thing to expect. And why should a well known person not come to the same discovery as all those people babtized at my church? The same discovery I did? It happened with C.S. Lewis, Johnny Cash, Cliff Richard, progressive rocker Neil Morse and now Anne Rice. (When will Stephen King follow?). It's encouraging. And I like the fact that these people don't come with all the luggage of the christian subculture on their shoulders when writing about their discovery. They do not talk 'christianese', they don't use church language or the cliché's and boundaries of the christian genre. I like it.
I don not know how the typical Anne Rice-fans thought about this book, but I enjoyed it. It's not easy to write a novel from Jesus' point of view. But why not? The bible says he became fully human. He has humbled himself. This story tells about a year of Jesus' live, his seventh to his eight year, and describes how he and his family return from Alexandria in Egypt to Nazareth. On the way they are involved in a rebellion in Jerusalem and haunted by roman soldiers. But that's not the core of the story. The most important plot is the mystery of Jesus' birth. His parents didn't tell him what happened in Bethlehem. But the young Jesus hears whispers about angels, shepherds and Persian kings. And something horrible about Herod. At the same time Jesus tries to cope with his special gifts. One of the neigbourhood kids falls down dead and is resurrected by Jesus. He asks for snow and it snows. Can he go on using his gifts this way? Everything comes togehter in Jerusalem, where Jesus in the temple asks the advice of the rabbi's.
The novel shows beautifully how Jesus grows up. At the beginning he is still a little boy, easy to cry and hiding with his mother. At the end he comes to accept a bit of his destiny and has lost his youthfull ignorance. This change is visible in the way the book is written, simple, with short sentences and not very elaborate descriptions, but at the end it's more complex. Rice clearly tried to capture the voice of a seven year old. I think it makes the book a little less compelling than it could have been, but I think it's quality on other fronts compensates for this.
Like the way Rice paints a very complete image of the first century world and Jewis life. Jesus isn't just raised by Joseph and Mary, but in the complete extended family, with the brothers of his parents and her childeren (who were also at the manger, seven years before). All members of the family are vividly drawn: I liked the godfearing, but sometimes cynical Cleopas a lot. Jesus visits the philosopher Philo in Alexandria and goes to the synagogue to be schooled in the Torah. All the different rituals of purification are nicely described, and the love the protagonists have for the Tenach, the jewish bible. It helps is developing a lively image of the time of Jesus' life. It is like a sequel to The Nativity Story, that also tried to give a realistic image of first century life.
But I found the novel also compelling in its theology. I didn't really mind Rice using moments from apogryphical writings in describing some of Jesus' early miracles. Though I do not believe these stories to be historically reliable, we don't know anything else about this period of Jesus' life. Still, in this period he must have discovered he was the Son of God (for when he is twelve he says to his parents: "Did you not know I had to be at the house of my father?"). As christians we sometimes carry a mental image of Jesus that is all too exalted. In the manger of Bethlehem he was completely an infant. It's hard to imagine, but God had gone through the whole of human existence. From beginning to end. I liked how Rice added a hint forward to the temptation in the desert, when Jesus meets an angelic figure in a dream, that tells him his work will be meaningless. Good to see the devil not as a red monster with goats legs, but as lucifer, who he was. But with the false beauty of pride and selfishness, that makes him really ugly. And I enjoyed the moment Jesus does give himself over to his father and says he only wants to do what God wants him to do. Beautifull. And it parallels what God asks of us: to be dependant on him alone.
According to Anne Rice (who is in her sixties) this is the first part of a trilogy. I look forward to the next part. Oh, and to the movie, which is apparently already in the works.]