Een andere blik op Arthur

Zo'n zaterdag als vandaag is echt een dag om te bloggen. Een typische Nederlandse winterdag: geen sneeuw, geen ijs, maar wel grijs en mistroostig. Tja, als naar buiten kijken geen pleziertje is, dan kijk ik wel naar mijn computerscherm.
Zoals de vaste blogvolgers wel weten, heb ik de laatste maanden de Arthur-verhalen van Stephen Lawhead gelezen (en er uitvoerig over geschreven, natuurlijk). De mythologie rond koning Arthur spreekt mij aan, net als het hoogstaande ridder-ideaal dat erin tot uitdrukking komt. Niet voor niets hoop ik ook volgens idealen te leven, eigenlijk als een moderne ridder. Maar goed, na het herlezen van de verhalen van Arthur en een klein wikipedia-onderzoek naar de waarheid achter die legenden wilde ik ook de film van twee jaar geleden nog een keer kijken. Ik weet nog dat ik hem in de bioscoop vond tegenvallen. Dat is natuurlijk vaak het geval als je hoopt je favoriete elementen uit een verhaal in een film terug te vinden. En in deze film ontbraken allerlei vooral mythologische aspecten van de verhalen: De vrouwe uit het water, de boosaardige Morgian, de toverkracht van Merlijn en de mysterieuze graal. In plaats daarvan is er veel bloederige oorlogsvoering.
Om de film nog een keer te kijken, had ik de 'directors cut' gehuurd, een wat langere versie van de film. Misschien dat het daardoor kwam, want deze keer vond ik het toch een indrukwekkende film. Ik ben blij dat ik hem een tweede kans heb gegeven. Misschien moet ik Pearl Harbor ook nog maar een keer proberen...
Deze film verplaatst de legendes naar het eind van de Romeinse bezetting van Brittannië. Artorius is de aanvoerder van de zogenoemde Samartianen, legendarische ruiters uit wat nu de balkan is en geduchte strijders. Tot deze ruiters behoort onder andere Lancelot, die een goede vriend is geworden van Arthur. Na vijftien jaar mogen de mannen van Arthur eindelijk naar hun thuisland terugkeren. Maar op hun laatste dag in dienst krijgt Arthur de opdracht om diep in het land van de Picten een Romeinse familie te ontzetten. De saksen, germaanse veroveraars, zijn namelijk in Schotland binnengevallen en trekken op naar het zuiden, alles op hun pad vernietigend. Arthur en zijn mannen kunnen niet anders dan deze zelfmoordmissie aannemen. Onderweg worden hun loyaliteiten al snel danig op de proef gesteld. De romeinen blijken een afschuwelijk geheim te verbergen, terwijl de picten en hun leider Merlijn niet de meedogenloze barbaren zijn waarvoor Arthur en de zijnen hen hielden. Vooral prinses Guinevere weet de harten te raken van zowel Arthur als Lancelot. Uiteindelijk wordt Arthur voor de keus gesteld: met zijn mannen teruggaan naar Rome, of het zwaard opnemen tegen de saksische invallers... (het zal niemand verbazen dat Arthur kiest voor dat laatste. Anders zouden er weinig legenden over hem ontstaan zijn.)
Mijn grootste punt van kritiek op deze film heb ik al genoemd, namelijk dat alle mythologische of bovennatuurlijke aspecten eruit zijn verwijderd. Ik geloof dat juist deze dingen de arthurverhalen zo fascinerend maken. In plaats daarvan is het nu een 'gewoon' heldenverhaal. Ook niet verkeerd, maar het had nog zoveel boeiender gekund. Verder vond ik vooral in het begin de opnames niet zo mooi, een beetje grauw, vooral tijdens de eerste schermutseling tussen Arthur en zijn ridders en de picten. Maar meer naar het einde trok dat bij en waren er prachtige beelden van sneeuw, een gevecht op het ijs, en een primitief rookgordijn.
Wat ik goed vond aan de film was de duidelijke kameraadschap tussen Arthur en zijn ridders. Het waren verschillende mensen, die toch een eenheid vormden en respect hadden voor elkaar. Ze mopperden misschien wel eens, maar bleven altijd loyaal. Tegelijkertijd was Arthur een goede leider, die luisterde naar zijn mannen, die het beste met ze voorhad, maar die niet aarzelde om een moeilijke opdracht te geven. In dat opzicht leek deze Arthur wel wat op die van Lawhead, ook dit was iemand voor wie zijn mensen door het vuur zouden gaan. De film schept een mooi beeld van het einde van de Romeinse tijd, en dat waardeer ik zeer. Ik houd ervan als een film of verhaal me naar een andere wereld of een andere tijd verplaatst en dat doet deze film, hoewel sommige opnames van de muur van Hadrianus wat duidelijk uit de computer kwamen. Ook leuk was het om zoveel mogelijk elementen uit de Arthurlegendes te herkennen: de ronde tafel, het zwaard, de ridders Bors, Galahad, Gawain en Tristan. En laten we wel wezen, de actiescénes waren spannend. Ook interessant vond ik de discussie in de film over lotsbeschikking en vrije wil. Arthur gelooft in vrijheid, dat mensen het recht hebben zelf te kiezen hoe ze leven. Maar tegelijkertijd dringt zijn bestemming zich aan hem op: te strijden voor zijn land. Hij heeft een grote roeping voor zich, maar hij moet er zelf voor kiezen die op te nemen. Daarom ook de leus van deze film: 'Rule your destiny'. Dat vind ik een goede gedachte. Ik geloof ook in het belang van de wil, maar ik geloof ook dat we die uit eigen beweging mogen onderwerpen aan een doel, hoger dan onszelf. Dat is de manier om tot onze bestemming te komen. Hier komen we weer op de paradox van de vrijheid. De verheerlijking van de vrije wil en de keuzevrijheid kan niet het einde van de discussie zijn. Als Arthur gelijk heeft en iedereen moet vrij zijn zelf te kiezen, dan moet hij het er in principe mee eens zijn dat de saksen ervoor kiezen Schotland in te vallen. Dat is immers hun eigen keuze. Dan zou hij het ook niet zo hard moeten opnemen tegen de Romeinen die hun pictische onderdanen gevangen zetten en uithongeren. Hij kan er tegen protesteren, maar als hij ze zou tegenhouden zij hij hun vrije wil beperken. En wie zegt dat de vrije keuze van de picten belangrijker zou zijn dan die van hun onderdrukkers. Maar kennelijk is er nog een hogere maatstaf, die maakt dat Arthur de onderdrukten wil bevrijden en de veroveraars wil terugdrijven naar de zee: rechtvaardigheid. Echte vrijheid betekent dus niet dat iedereen alles mag doen waar hij zin in heeft, wat het ook is, maar echte vrijheid bestaat onder iets hogers: de wet van de vrijheid. Ik heb er al eerder over geschreven: dat hogere ideaal waaronder echte vrijheid bestaat is volgens mij de wil van God. God heeft ons immers geschapen naar zijn beeld en dus zijn we het meest vrij als we daarnaar leven. En dan heb ik het niet over regels en wetjes, die straf en afwijzing impliceren. Daar moeten we vanaf komen. We moeten niemand minder achten dan onszelf, en we moeten ons niet aan regels onderwerpen omdat we bang zijn anders tekort te schieten. En dat geldt al helemaal voor menselijke regels, of menselijke interpretaties van regels. Laat me hier nogmaals herhalen dat ik niemand minder waard acht vanwege een andere levensstijl of andere keuzes dan die ik maak. Maar wat ik wil betogen is dat Gods doel niet is dat wij ons aan een systeem van regels of wetten onderhouden, maar dat zijn beeld in ons zichtbaar wordt. En dat is iets dat positief geformuleerd is: liefde, blijdschap, vrede, geduld, vriendelijkheid, goedheid, trouw en zelfbeheersing. Als die eigenschappen in ons leven zichtbaar worden, zullen we merken dat we in vrijheid kunnen leven, want tegen die dingen is geen wet. Maar goed, dit heb ik al vaker geschreven. Niet dat dat erg is, maar ik moet me helaas beperken. Anders leest niemand mijn blog nog.
Maar de bovenstaande discussie is wel belangrijk in het kader van deze film, omdat ik geloof dat het christelijk geloof wat onevenwichtig gepresenteerd wordt. Ik vond het mooi dat Arthur een overtuigd gelovige is, die ook bidt, maar die zijn ridders vrij laat om hun eigen overtuigingen te houden. Maar verder was iedere christen in deze film een huichelaar, of erger. Ze zetten de mensen gevangen die het niet met hen eens zijn, hongeren ze uit en martelen ze. Het tegenovergestelde van vrijheid. Ook daar kan ik tegen, want ik weet hoe het wettische denken diep is doorgedrongen in de kerk, en ik weet dat er al na de eerste eeuwen veel misstanden waren in het christendom. Vanuit een machtspositie worden anderen gewongen hetzelfde te denken en hun vrijheid op te geven. Terecht dat Arthur daartegen in opstand komt. Maar niet vanuit het christelijke gedachtegoed. Arthur blijkt namelijk een volgeling van Pelagius, die uiteindelijk voor ketterij is veroordeeld. Nou geloof ik ook wel dat de dingen die Pelagius leerde waarschijnlijk door de officiële berichtgeving nogal overtrokken waren. Ook Stephen Lawhead stelt Pelagius vaak in een iets positiever licht voor. Lawhead zet hem echter niet zo sterk af tegen de officiële leer van de kerk. En ik geloof ook dat Pelagius zich terecht afzette tegen een aantal katholieke leerstellingen. En zijn nadruk op de wil lijkt me ook terecht. Maar als hij blijkt te leren dat de mens niet uit zichzelf zondig is, en op eigen kracht kan kiezen volgens Gods wil te leven, dan laat hij het leerstuk van Gods genade los. Deze film suggereert dat er daardoor een vrijere godsdienst zou komen, waarin iedereen elkaar zou respecteren, in elk geval heel anders dan de katholieke kerk. Maar ik denk dat het andersom is: als we uit onze eigen kracht heilig kunnen leven, moeten we zelf de regels opstellen waaraan we ons dan moeten houden. En dan zijn we weer terug onder door onszelf opgelegde wetten en regels. Pelagius schijnt behoorlijk ascetisch te zijn geweest. Het christelijk geloof wordt dan een godsdienst als alle andere godsdiensten, namelijk één waarin een mens op eigen gelegenheid tot God moet zien te naderen, niet één waarin God tot de mens nadert en zelf alle barrière wegneemt. Een godsdienst waarin de mens verantwoordelijk is voor zijn eeuwige bestemming, niet één waarin God ingrijpt en mensen behoudt. Een geloof van regels en verplichtingen, met daarbij de angst niet goed genoeg te zijn, en niet één van genade en van verandering van binnenuit. Ik weet waar ik de voorkeur aan geef.