Laatste bericht over mollen (voorlopig)

Het is altijd een wat dubbelzinnig gevoel als je het einde hebt bereikt van een goed boek. Vooral als het het laatste deel was van één van je favoriete boekenseries. Aan de ene kant wil je weten hoe het afloopt met de hoofdpersonen, aan de andere kant wil je hun gezelschap en hun wereld niet verlaten. Vooral als de schrijver met zijn woorden zo goed een andere wereld kan oproepen en zo mooi momenten van echte liefde en schoonheid tussen personen (ik zeg natuurlijk bewust niet mensen) kan laten zien. Je zou willen dat het verhaal zou doorgaan.
Mooi, daar hebben we het eerste verlangen van dit bericht te pakken. We hebben het op deze blog per slot van rekening over ons verlangen naar de laatste haven, de plek waarvoor we zijn geschapen, waar we voor eeuwig zullen thuiskomen. Elke keer als we er spijt van hebben dat we het einde van een boek hebben bereikt, mogen we eraan denken dat er in werkelijkheid geen einde komt aan ons verhaal. We hoeven geen afscheid te nemen, niet van de bijpersonen, die mensen die een rol hebben gespeeld in ons leven ten goede, en niet van de Hoofdpersoon: de God die de held van het verhaal is, en zo heeft gestreden om ons voor zich te winnen. "Zo zullen wij voor altijd bij de Heer zijn," zegt Paulus in 1 Thessalonicenzen 4. "Vertroost daarom elkaar met deze woorden."
Maar terug naar Duncton Stone, zoals jullie wel hebben begrepen het derde deel van The Book of Silence, en dus ook het laatste van de verhalen over het Duncton woud. Na de catestrofale bijeenkomst in Caer Caradoc tijdens de langste nacht maken de sectarische mollen van de Newborns zich op voor hun Kruistochten. Thripp is aan de kant geschoven door Quail, een wrede mol die graag de totale geestelijke alleenheerschappij wil bezitten en door Snyde, vroeger uit Duncton, nu een mol met een verwrongen geest en een geboren manipulator. Het lukt hen Privet, Rooster en Whillan gevangen te nemen en in een dramatische scene in de kolonie Wildenhope ziet iedereen hoe Rooster en Whillan om het leven komen. Privet wordt gespaard en trekt zich terug in stilte. De kruistochten lijken niet te stoppen. Maar in de Wolds organiseert Maple samen met Weeth het verzet. De Newborn-generaal Thorne zet zich steeds meer af tegen de wreedheid van Quail en in Duncton blijven Pumpkin en de andere volgelingen van de Steen ontsnappen aan de bezetters. Terwijl Quail steeds verder afzinkt in een mysterieuze ziekte verschijnen er overal in het mollenrijk pelgrims, die verlangen naar vrede. Uiteindelijk lijkt alles te draaien om het Boek van de Stilte, dat nog steeds niet is teruggevonden...
Dit boek heb ik weer in één adem uitgelezen. Het tweede deel, Duncton Rising, voelde nog echt aan als een tussenstadium zonder echte climax, hier was de spanning weer voelbaar. Vooral na de wrede executie van Whillan en Rooster. Horwood blijft een meester in het oproepen van emotie en medeleven en de situaties waarin de mollen terechtkomen voelen beklemmend, beangstigend of juist hoopgevend. Vooral in deze drie boeken is duidelijk een thema van genezing en herstel zichtbaar: als bijvoorbeeld de kille bibliothecaris Sturne, die nog nooit heeft kunnen huilen (of werkelijk lachen), zichzelf toelaat iets te voelen, of als de vette, wrede mol Squelch zijn verleden achter zich laat, of als Rooster eindelijk innerlijke vrede vindt. Deze scénes raken me. Dat was al zo in Duncton Quest (het tweede boek van de Duncton chronicles), als de schuwe, onzekere mol Mayweed eigenlijk uit het gezelschap van Tryfan wil vluchten, maar dan bij de groep geroepen wordt. Hij kan het eigenlijk niet geloven, maar er zijn mollen die hem accepteren... Daarvan kreeg ik tranen in mijn ogen. (Dat ik griep had toen ik die scene las, speelde misschien ook een rol). Maar helaas maken de hoofdpersonen van deze trilogie niet zo'n impact als die van de eerste. Maple, Pumpkin, Privet en Rooster blijven onderdoen voor Bracken, Rebecca, Tryfan, Mayweed en Beechen. De reden daarvoor is misschien toch de omslag van de schrijver naar een boedhistische levensovertuiging. In dit boek is die het duidelijkst zichtbaar. De Steen was altijd al een enigzins onpersoonlijke macht, maar in dit boek gaat het vooral om de 'weg' die de volgelingen moeten gaan. Horwood pleit hier namelijk voor de weg van de Stilte. Privet moet zich in zichzelf keren, zich afsluiten voor de wereld om haar heen. Ze kiest voor de stilte, communiceert niet meer met andere mollen en toont zelfs geen emotie meer om Rooster en Whillan. Hoewel haar ogen open zijn, ziet ze niets meer en reageert ze niet meer. Ik zie hier een negatieve of ontkennende levensvisie in. Hetzelfde geldt voor het Boek van de Stilte dat Privet moet schrijven. Uiteindelijk (hopelijk verklap ik hier niet te veel voor de mensen die dit boek nog moeten lezen) moet Privet alles wat ze heeft opgeschreven weer uit het boek strepen, tot ze zelfs haar eigen naam (het moeilijkste) moet uitwissen. Ook hier zie ik de ontkenning van het zelf terugkomen.
Het klinkt echter heel 'geestelijk': afscheid nemen van je zelf, je eigen natuur, maar ik geloof niet dat deze gedachte christelijk is. Hij stemt eerder overeen met het boedhisme. Deze godsdiest leert namelijk net als het Hindoeisme (ten minste voor zover ik het heb begrepen) dat onze individuele ziel hetzelfde is als de wereldziel en dat onze geestelijke reis ten doel heeft dat te erkennen. Het doel van meditatie is vervolgens te ervaren dat je eigen ziel in de wereldziel opgaat. En de uiteindelijke verlossing bestaat eruit dat de individuele ziel opgaat in het geheel, als een druppel in een oceaan van het al. Het einde van de individualiteit. Het christelijk geloof leert iets heel anders, namelijk dat de mens als individu naar het beeld van God is geschapen en dat God ons als individu wil herstellen naar Zijn Beeld. Hij wil niet dat we onze individualiteit kwijtraken of minder onszelf worden. Hij wil juist dat we steeds meer worden zoals Hij ons bedoeld heeft, uniek en helemaal onszelf. Hij wil niet dat we samensmelten met hemzelf, als een soort onpersoonlijke massa, nee: hij wil juist ieder van ons individueel liefhebben. Jezus wilde met zijn broeders samenkomen, hij wilde broers en zussen hebben (vergelijk Hebreeën 2 vers 11,17). En zoals iedereen die broers of zussen heeft zal beamen: je houdt van ze omdat ze anders zijn dan jij, niet omdat ze precies hetzelfde zijn. Onze individualiteit is voor God dus wél belangrijk. Ja, we moeten afscheid nemen van onze oude natuur, de keuzes die we maakten die tegen God ingingen. We moeten de controle durven overgeven en toelaten dat God ons verandert. En die keuzes kunnen pijn doen. Gods snoeiwerk in ons leven kan pijndoen. Maar dat alles heeft als doel ons herstel, niet onze vernietiging.
En voor ons herstel moeten we niet naar binnen kijken, ons afsluiten voor de wereld buiten ons. Nee, we moeten juist naar buiten kijken. We moeten opkijken naar de God die ons geschapen heeft, en leven in zijn wereld. Zijn schoonheid in ons laten stromen. Dan zullen we veranderd worden. De christelijke pastorale schrijver Leanne Payne noemt introspectie een ziekte. En daar heeft ze gelijk in. Het antwoord ligt niet in onszelf of in een reis naar binnen. Ik moet denken aan een citaat van Chesterton (even mijn aantekenboekje pakken): "De boedhistische heilige heeft zijn ogen altijd gesloten, terwijl de christelijke heilige ze altijd wijdopen heeft. De boedhist kijkt met een bijzondere intensiteit naar binnen. De christen staart met een fanatieke intensiteit naar buiten." En even later schrijft hij over de gevolgen van deze twee visies: "Door eraan vast te houden dat God in de mens zelf is (zoals in het boedhisme), is de mens altijd binnen in zichzelf. Door eraan vast te houden dat God de mens overstijgt, overstijgt de mens zichzelf." Ik geloof dat hij chesterton het verschil heel goed heeft gezien en ik wil waarschuwen tegen vermenging.
Die is namelijk heel goed mogelijk, en heeft in de kerkgeschiedenis vaker plaatsgevonden. De gnostiek is er maar één voorbeeld van. Zonder mensen tegen het zere been te willen trappen, ik zie een dergelijke vermenging bij schrijvers als Watchman Nee. Jazeker, hij heeft ook hele goede dingen gezegd, en zijn lijden voor zijn geloof was inspirerend, maar hij was wel een christen met een boedhistische achtergrond. Afgelopen zaterdag werd ik nog aangesproken door iemand die met instemming Watchman Nee aanhaalde. Hij zei dat ik in een toespraak niet genoeg de nadruk had gelegd op het feit dat ons oude zelf moet sterven. Hij zei dingen als (ik citeer zoals ik het me herinner): "Onze ziel moet sterven. Onze ziel is de oude mens. We moeten door de geest leven." En: "Het doel van God is dat mensen niet meer ons zien, maar Jezus. Dat er in plaats van ons, kleine christussen rondlopen." Nou nee, sorry. Onze ziel moet niet sterven of verdwijnen, hij moet worden hersteld door het werk van de verlossing. We mogen leven in afhankelijkheid van Gods geest, maar we zijn geen willoze instrumenten van die Geest. God wil inderdaad dat we allemaal het beeld van zijn Zoon gaan weerspiegelen, maar niet dat we niet langer van Jezus te scheiden zouden zijn. Nee, zoals Irenaeus zei: "De glorie van God is de mens die volledig leeft." De gedachten van Watchman Nee (en Witness Lee schijnt nog sterker te zijn) bevinden zich op een gevaarlijk hellend vlak, waarbij de waarde van de menselijke identiteit het onderspit dreigt te delven. Want die boedhistische heiligen kun je niet in hun ogen kijken, er zit geen leven in. De weg van de stilte, zoals Privet doormaakt in Duncton Stone, is feitelijk een weg van de dood. Maar Jezus komt juist om ons "leven in al zijn volheid" te geven (Johannes 10 vers 10). Daar verlang ik naar! Dat biedt echte hoop.