De nieuwe wereld

The New World, een film met deze titel moest natuurlijk wel een keer aan de orde komen op mijn blog. Die is immers gewijd aan andere werelden, nieuwe uitzichten en diepe verlangens. En veel nieuwe werelden zijn er niet gekoloniseerd nadat de Europeanen landden op de kust van Noord-Amerika.
Het is al wel weer een week geleden dat ik de film gezien heb, maar ik had niet eerder tijd erover te schrijven. Helaas. Gelukkig is het een film die lang blijft 'hangen'...
Engelsen zeggen wel eens dat mooie beelden 'haunting' kunnen zijn. Ik weet geen goede Nederlandse vertaling, 'spookachtig' dekt de lading namelijk niet, maar ik weet wel wat ze bedoelen. Ze bedoelen dat deze beelden je blijven achtervolgen, dat ze je niet loslaten, dat je ze met je meeneemt, misschien wel voor de rest van je leven.
De film The New World bevat zeker beelden die aan die beschrijving kunnen voldoen. Het begint al met onderwateropnames (compleet met prachtige baarzen, kijk, daar let ik nou op), wind dat over een grasveld blaast, overvliegende trekvogels, de inheemse indianen die vol verbazing toekijken hoe een schip hun rivier opkomt.
De film is opgenomen in een wat aparte stijl, vooral als je de gelikte actiefilms van tegenwoordig gewend bent. Beeld na prachtig beeld trekt het scherm over, maar er is geen vloeiende uitleg. Het verhaal speelt zich eigenlijk af tussen de scenes door. Zelfs de voice over is niet echt behulpzaam: die vertelt niets over het verhaal, maar alleen over het innerlijke leven van de hoofdpersonen. Als kijker wordt je geacht zelf je verstand en verbeelding te gebruiken. Je wordt gedwongen je in te leven met de personages, wil je met ze kunnen meeleven. Vergelijk het met het verschil tussen een roman en een gedicht. Dit is een gedicht op film. En een mooi gedicht, zelfs als niet alles in één keer duidelijk is.
De filmmaker, Terrence Malick, staat erom bekend dat hij ongeveer één film maakt per tien jaar. Deze komt uit 2005, zijn vorige was uit 1998. Kennelijk is hij wat sneller gaan produceren.
De film gaat over de ontmoeting tussen de indianen en de Engelsen en volgt het verhaal van Pocahontas (ook bekend uit de Disneyfilm), hoewel haar naam niet één keer duidelijk genoemd wordt. De Indianen leven in een schijnbaar paradijs, dicht bij de natuur en dicht bij elkaar. Van westerse 'waarden' als jaloezie en hebzucht hebben ze klaarblijkelijk nooit gehoord. Om de indianenprinses te zien dansen door het gras laat je verlangen naar de mogelijkheid van zo'n ongeremde vreugde. Wanneer heb ik voor het laatst ergens zo vol overgave van kunnen genieten? (Ik weet het weer: bij de Dinosaurussen in Rotterdam. Dat was gaaf!)
Maar dan de Engelsen. Zij jagen al snel de indianen tegen zich in het harnas. Ze vernielen hun omgeving, graven naar goud in plaats van graan te planten, eten tijdens een hongerwinter bijkans elkaar op en misbruiken het vertrouwen van Pocahontas om haar uit te spelen tegen haar familie. Met 'spiegeltjes en kralen' proberen ze toch nog vrede te sluiten. En ondertussen brengen ze hun waarden mee van hard werken, de amerikaanse droom van het zelf je eigen lot in handen nemen, door niemand tegengehouden willen worden en een koninkrijk voor jezelf stichten. Een mentaliteit die op de lange termijn de inheemse bevolking zal terugbrengen tot een kwijnend bestaan in reservaten (en een groot deel van de andere Amerikanen tot een kwijnend bestaan in de voorsteden). Ik was net aan het lezen in het vijfde boek van Steven Erikson, House of Chains, dat ook gaat over een keizerrijk dat andere volken in een economische val laat lopen, en ik zal duidelijke paralellen. Wat is er mis in de basis van de westerse samenleving dat we zo met andere mensen en culturen omgaan?
Maar het commentaar op de verschillende volken is niet de kern van het verhaal, het is het doek waarop het geschilderd wordt. De kern is de liefdesrelatie tussen de prinses en twee Engelsen: kapitein John Smith, hier gespeeld door Colin Farrell, en tabakskweker John Rolfe (Christian Bale). Omdat jullie de film toch nog moeten kijken, zal ik niet het hele verhaal uit de doeken doen. Wel wil ik wijzen op het contrast tussen deze twee mannen, iets waarover ik lang heb moeten nadenken.
Beide mannen hebben iets meegemaakt wat hun hart verscheurd heeft. Ze hebben beide pijn ervaren. Rolfe heeft zijn gezin verloren, wat Smith is kwijtgeraakt, weet ik niet, maar hij hangt bijna aan de strop voor muiterij. De pijn is in zijn ogen te lezen. (Erg goed ge-acteerd trouwens. Ik kon er bijna niet naar kijken. Dit was duidelijk een diep gebroken man.) Pas in het gezelschap van Pocahontas vindt hij genezing van zijn pijn. Zijn blik wordt rustiger, minder gekweld. Hij kan opnieuw onbevangen genieten, vechten oefenen met de indianen, rennen door het gras. Maar hij vertelt nooit iets over de pijn. Hij laat Pocahontas niet toe tot zijn hart. En als puntje bij het paaltje komt, kiest hij voor zichzelf.
Rolfe daarentegen heeft duidelijk pijn geleden, maar het blijft niet op zichzelf gericht zoals bij Smith. Hij is er niet in blijven hangen, maar is er overheen gekomen.Hij herkent in de indianenprinses iemand die ook lijdt, net als hij, en komt naar haar toe. Hij brengt nieuw leven tot stand in iemand die in haar gedrag apathisch leek. Vanuit zijn lijden kan hij zich naar iemand anders uitstrekken. Hij kiest duidelijk voor haar en heeft alleen het beste met haar voor ogen. In zijn gezelschap kan zij opbloeien.
Ik moest denken aan mijn eigen pijn en moeite, hoewel dat allemaal niet zo dramatisch is als in de film natuurlijk (maar desalnietemin reëel). Ik weet dat ik me vaak heb afgesloten van andere mensen. Dat ik ze niet dichtbij liet komen, dat ik muren optrok en uiteindelijk relaties verbrak. Nu heb ik de pijn erkend, ik heb er verdriet over gehad, ik heb er over gepraat en ik heb me uitgestrekt naar het leven. Nu merk ik dat ik in de ogen van mensen hun innerlijke pijn erken, en dat het me niet meer afstoot, maar dat het me bewogenheid geeft. Nog onvolkomen, en de neiging om te vluchten is er nog wel, maar ik zie het verschil.
Ik geloof dat de verandering in mijn hart het werk van God is. Ik weet dat ik erom gebeden heb, en dat ik heb geleerd dat Hij onvoorwaardelijk van me houdt, zoals ik ben, met mijn pijn. Ik weet dat Hij ook pijn heeft geleden (meer dan ik. Toen Hij mens was, stierf Hij de pijnlijkste dood die er bestaat) en dat Hij met mij verdriet heeft. Hij heeft me echter ook laten zien dat er leven is, dat er hoop is en genezing.
Is het toevallig dat ook John Rolfe in deze film een christen is?
Ik geloof van niet.

[The New World, a movie with that title eventually had to appear at my blog, it being devoted to other worlds, new horizons and deep desires. And no major new worlds have been colonised after the Europeans landed on the coasts of Northern America.
A week has passed since I saw the movie, but only this evening I have the time to write about it. Luckily it's a movie that stays with you...
Beauty can be haunting. For a non-native speeker it seems a strange term to use, but I gather its meaning. 'Haunting' means the images of beauty cling to you, they follow you, they stay with you, maybe for the rest of your life.
The movie The New World does certainly contain images that fulfill that description. It starts with underwater images (complete with beautifull perch, something I had to notice), the wind blowing on a field of grass, birds flying across the screen, the native americans watching as a ship travels upriver.
The movie is made in an unusual filming style, especially for one used to the slick actionmovies of today. Image after beautifull image slides across the screen, but there's no easy explanation. The story is laid out between the scenes. Even the voice over is not really helpfull as it doesn't tell anything about the story, but illuminates the inner life of the protagonists. The viewer is asked to use his own mind and imagination. He is forced to join himself with the protagonists, to feel with them, to make sense of the story. Think of the difference between a novel and a poem. This is poetry on film. And a beautiful poem, even when not all becomes clear in one sitting. The director, Terrence Malick, is known for only making one movie each decennium. This one is from 2005, his last dates back to 1998. So he is gaining speed.
The movie is about the first meeting of the native americans and the English and follows the story of Pocahontas (known from the Disney animation), but her name is not really mentioned. The natives seemingly live in paradise, close to nature and close to each other. Western 'values' like jalousy and greed are unknown to them. To see the indian princess dancing in the grass makes one desire the possibility of such unfettered joy. When was the last time I was able to enjoy something without restraint? (I remember! At a dinosaur exhibition some weeks ago. That was cool!)
But then there are the English. They soon make the natives their enemies. They destroy their environment, digging for gold instead of planting crops, they eat bodies during a harsh winter and they use Pocahontas against her own family. With 'beads and mirrors' they try to make peace. And in the mean time they import their values of working hard, the American dream of shaping your own destiny, not letting anybody stop you and build a kingdom of your own. The same mentality that would reduce the native inhabitants to a borderline existence in their reserves, and a large part of the other Americans to a borderline existence in the suburbs. I was just reading the fifth book by Steven Erikson, House of Chains, which also concerns an empire that tricks other people by economic means, and I saw clear paralels. What is wrong at the roots of our society that makes us connect with other people and cultures in this way?
But the comments about different people are not the core of this story, it's only the canvas it's painted on. The core is the love relation between the princess and two Englishmen: captain John Smith, played by Colin Farrell, and and tobacofarmer John Rolfe (Christian Bale). Because you all will have to watch this movie by yourself I won't spoil the whole story for you. But still I want to point to the contrast between the two men, something that made me really think.
Both men experienced something that broke their heart. They were both hurt deeply. Rolfe lost his family. I don't know what Smith lost, but at the start of the movie he's almost executed for mutiny. The pain is clearly visible in his eyes. (very well acted. I almost couldn't stand watching it. This clearly was a broken man). Only in the company of Pocahontas does he find healing. His eyes grow more restfull, less hurt and he is able to experience joy again, to play mock fighting with the natives and running through the grass. But he never shares what hurt him. He dares not admit Pocahontas in his heart. And when push comes to shove he choses an easy way out.
Rolfe on the other hand also has suffered, but it isn't focussed inwardly all the time as with Smith. He doesn't return to it, but he grew above it. He recognizes in the indian princess someone who also suffers, just like he did, and he comes for her. He makes someone experience life again, when she was totally apathetic. From the experience of his pain he can extend to another. He clearly makes a choice for her and has only her best in mind. In his company she can grow to health again.
I had to think of my own pain, be it less dramatic (but not less real). I know I often hid from other people. I didn't let them come close, I built up walls and eventuall broke with relationships. I think I now have recognised the pain, I have mourned it, talked about it and reached out for life. And I find myself recognizing peoples pain when I look into their eyes, not being afraid of it anymore, but feeling compassion. It's not perfect, the impulse to fly is still present, but I see there's a difference.
I believe my change of heart is Gods work. I know I prayed for it and I know I have learned he loves me unconditionally, as I am, complete with all my pain. I know he also suffered (more than I did. When he was human, he died the most painfull dead there is) and he grieves with me. But he has also shown me that there is life for me, hope and healing.
Is it co-accidental that John Rolfe in this movie is a christian?
I do not think it is.]